Πέρασαν 28 χρόνια από την τελευταία φορά που με τον Νίκο οργώναμε τον ορεινό όγκο της Ξάνθης.
Ήταν η εποχή που έπεσε η μπάρα και δυστυχώς από τότε διαπιστώνουμε ότι δεν άλλαξε τίποτα προς το καλύτερο. Αντιθέτως αυτή την φορά είναι έντονα τα σημάδια της ερήμωσης. Αυτό φαίνεται από τα σχολεία και τα καφενεία. Από την κίνηση στα σοκάκια των μαχαλάδων. Τώρα μόνο γέροντες συναντάς. Έχει παύσει το παιδικό βουητό που έπαιζαν με τα τόπια σε κάθε γωνία των χωριών.
Τα νέα αγόρια από τα δεκαοκτώ τους μεταναστεύουν στα ναυπηγεία της Ευρώπης ως εργάτες αμμοβολής. Ο πρωτογενής τομέας και κυρίως ο καπνός δεν πάει καθόλου καλά. Το παραδέχτηκε και η Ντόρα όταν αναφερθήκαμε στην Οργάνη της Ροδόπης. Φυτώρια δεν υπάρχουν. Νέες ποικιλίες δεν καλλιεργούνται. Η τιμή πώλησης του καπνού είναι χαμηλή και σε φθίνουσα πορεία. Τα έξοδα καλλιέργειας κάθε χρόνο είναι όλο και μεγαλύτερα.
Η μετανάστευση μονόδρομος για την επιβίωση των νέων της μειονότητας.
Προτάσεις για δένδρο καλλιέργεια αρωματικά φυτά βιολογική κτηνοτροφία ιχθυοκαλλιέργειες παραμένουν στα σχέδια.
Το οδικό δίκτυο παραμένει σε κακή κατάσταση όπως το άφησα στην περιοχή και δυστυχώς υπάρχουν πολλά χωριά εν έτη 2023 στην περιοχή που κατά τους χειμερινούς μήνες παραμένουν αποκλεισμένα για πολλές μέρες.
Με τυμπανοκρουσίες το 2008 άνοιξε ο δρόμος από τα Πομακοχώρια προς τα ελληνοβουλγαρικά σύνορα. Τώρα πια δεν υπάρχει το Σιδηρούν Παραπέτασμα και ούτε ο κίνδυνος προσάρτησης των Ελλήνων Πομάκων από τους Βούλγαρους κομμουνιστές. Η Βουλγαρία έχει γίνει πιο νατοϊκή και από το ΝΑΤΟ! Ωστόσο φαίνεται ότι τα σύνδρομα της περιόδου του Ψυχρού Πολέμου παραμένουν. Πώς αλλιώς μπορεί να εξηγηθεί το γεγονός ότι ένας σύγχρονος δρόμος που κατασκευάστηκε την αυγή του νέου αιώνα έγινε με προδιαγραφές περιόδου εμφυλίου.
Ένας δρόμος επικίνδυνος, στενός και όλο στροφές που δεν επιτρέπεται η διέλευση φορτηγών αυτοκινήτων ! Έτσι πρακτικά απαγορεύεται το εμπόριο από Βουλγαρία και η μεταφορά αγαθών στην περιοχή ! Κουτοπονηριές !
Όπως και στην Οργάνη έτσι και στον Εχίνο το κέντρο Υγείας του Δήμου υπολειτουργεί. Το προσωπικό είναι ελάχιστο και δεν μπορεί να ανταπεξέλθει στις ανάγκες της περιοχής.
Με το “υπηρεσιακό” αυτοκίνητο του Νίκου ανηφορίζουμε για την Κοττάνη το πιο απομακρυσμένο Πομακοχώρι της Ξάνθης δίπλα στα ελληνοβουλγαρικά σύνορα. Πενήντα επτά (57) χιλιόμετρα από την πόλη. Ένα πανέμορφο χωριό με τριάντα αιωνόβια σπίτια (300 ετών) που ο Λαλιώτης με την Μελίνα για να τα διαδώσουν τα είχαν χαρακτηρίσει διατηρητέα όπως και τον οικισμό παραδοσιακό!
Το χωριό από την δεκαετία του 80 έχει φθίνουσα πορεία και σήμερα αριθμεί μόλις 41 κατοίκους.
Θυμάμαι ότι το ´95 για να φτάσουμε στην Κοττάνη είχαμε σπάσει το τζιπ του στρατηγού. Ο Νίκος με προειδοποιεί: «Μην φανταστείς ότι ο δρόμος είναι καλύτερος. Κάποια στιγμή είχαν ρίξει λίγο γαρπιλι, το είχαν παραλείψει με πίσσα και το βάφτισαν άσφαλτο αλλά το ξήλωσε η πρώτη βροχή και το έφερε στην Ξάνθη. Και να φανταστείς ότι η Κοττάνη είναι ένας επίγειος παράδεισος που θα μπορούσε να αποφέρει έσοδα στο Ελληνικό Κράτος».
Η Κοττάνη αποτελεί σημείο εκκίνησης για πεζοπορικές διαδρομές στην άγρια φύση της περιοχής. Πριν ένα χρόνο είχε κάνει ένα αξιόλογο αφιέρωμα ο Παναγιώτης Σαββίδης στο Travel.gr αλλά φυσικά κανενός ανευθυνό-υπευθύνου το αφτί δεν ίδρωσε.
Ξεκινώντας από την Κοττάνη οργανωμένες πεζοπορικές διαδρομές, οδηγούν είτε προς τους απομακρυσμένους και εγκαταλειμμένους οικισμούς Κούνδουρος και Λυκότοπος, όπου δεν υπάρχει πρόσβαση με δρόμο (πορεία 3 ωρών), είτε με την κυκλική διαδρομή Κοττάνη – Κούνδουρος – Τσαλαπετεινός – Καλότυχο – Λυκότοπος – Κοττάνη διάρκειας 10 ωρών (25 χλμ) δίπλα από την κοιλάδα του ποταμού Κομψάτου.
Μετ´ εμποδίων και αφού διασχίζουμε τουλάχιστον επτά χιλιόμετρα καρόδρομο φτάνουμε στην Κοττάνη στον παράδεισο της Ξάνθης. Στο ευλογημένο Πομακοχώρι που η Μελίνα θέλησε να αναδείξει ως πολιτιστικό σημείο της Ευρώπης αλλά οι επίγονοι της στην κεντρική πολιτική σκηνή στην Αθήνα, επί είκοσι χρόνια αγνοούν επιδεικτικά.
Ο Νίκος με οδηγεί στους “χρυσούς σκούφους” της Κοττάνης. Στην ταβέρνα του Τζεμήλ που ταυτόχρονα είναι και μουσείο λαϊκής πομάκικης τέχνης. Είναι αλήθεια ότι το είχα διαβάσει στο travel.gr στον Σαββίδη και είχα εντυπωσιαστεί. Σίγουρα δεν θα μπορούσε να συγκριθεί η δίκη μου περιγραφή με εκείνη του Σαββίδη γι αυτο και τολμώ να την αντιγράψω για να σας εντυπωσιάσω και εσάς. Γράφει λοιπόν ο Παναγιώτης Σαββίδης για την ταβέρνα του Τζεμίλ και της Μουσγιέν στην Κοττάνη: Μια παραδοσιακή ταβέρνα -κυριολεκτικά- στην άκρη του πουθενά, έχει εξελιχθεί τα τελευταία χρόνια, στον πλέον δημοφιλή γαστρονομικό προορισμό στην περιοχή της ορεινής Ξάνθης και τα φημισμένα Πομακοχώρια.
Εκεί στην άκρη της Ελλάδας και στον μικρό γραφικό οικισμό της Κοττάνης (56 χλμ βορειοανατολικά της Ξάνθης), στην «πινέζα» κυριολεκτικά του χάρτη, η παραδοσιακή ταβέρνα του Τζεμήλ και της Μουσγιέν Χαλίλογλου, μας ταξιδεύει πίσω στο χρόνο, αποτελώντας παράλληλα ένα πανόραμα της ντόπιας πομακικής γαστρονομίας.
Η ταβέρνα βρίσκεται στην κορυφή ενός λόφου, στους πρόποδες του οποίου διέρχεται ο ποταμός Κομψάτος που τα νερά του ρέουν νότια. Από εκεί αγναντεύεις τα απέναντι βουνά -σύνορο με την Βουλγαρία- και το μικρό χωριό της Κοττάνης, που συνεχίζει να διατηρεί ακέραιο το παραδοσιακό του χρώμα, σε σχέση με τα άλλα Πομακοχώρια που έχουν χάσει σε μεγάλο βαθμό την παλιά τους μορφή.
Η «Κοττάνη» είναι μια ταβέρνα – μουσείο, αφού λειτουργεί στο ισόγειο μιας παραδοσιακής πετρόκτιστης κατοικίας, ηλικίας άνω των 200 ετών, στην οποία γεννήθηκε και έζησε έως τις αρχές της δεκαετίας του 1970, ο σημερινός του ιδιοκτήτης. Ο επάνω όροφος διατηρείται όπως τον «άφησαν» ο παππούς και η γιαγιά του Τζεμίλ. Ένα ζωντανό μουσείο της ντόπιας – πομακικής παράδοσης.
Στο ισόγειο λειτουργεί η ταβέρνα, με έντονο παραδοσιακό χρώμα. Στους τοίχους οικογενειακά κειμήλια, υφαντά, κιλίμια και φωτογραφίες. Παλιά έπιπλα, μπακίρια, πομακικές φορεσιές. Από την ανοιχτή κουζίνα, με μυρωδιές που προδιαθέτουν ευχάριστα, η Μουσγιέν, ετοιμάζει με αγάπη και μεράκι τα συνταγές και πιάτα βασισμένα σε πατροπαράδοτες ντόπιες συνταγές.
Εκτός από «της ώρας» (ψητά, σούβλα, κεφτεδάκια, κεμπάπ κ.α.), όλα από ντόπια φρέσκα κρέατα, δοκιμάστε τα κορυφαία πιάτα της πομακικής κουζίνας, στα οποία κυριαρχούν οι πατάτες, το καλαμποκάλευρο, το τυρί, τα χορταρικά κ.α.: Πάρενικ, μια πίτα με καλαμποκάλευρο, βούτυρο λιωμένο και τυρί και πολλές φορές με καβουρμά, πατάτνικ (πατατόπιτα), κλιν (με πατάτες, ρύζι, τυρί) πεκάν πατλατζάν (ψητή μελιτζάνα με τυρί), καυτερή φασολάδα κ.α. Όσο για την ποικιλία τουρσιών, πραγματικά εκεί χάνεις το λογαριασμό.
Πραγματικά αυθεντικές γεύσεις, από αυθεντικούς ανθρώπους -στην άκρη της Ελλάδας- που θα σε κάνουν να νιώσεις σαν στο σπίτι σου».
Την θέα από την βεράντα του Τζεμίλ και της Μουσγιέν χτες μουτζούρωνε ο καπνός που διασταυρώνονταν πάνω από τον ορεινό όγκο από τις δυο μεγάλες φωτιές, δεξιά της Χρυσούπολης (Καβάλα) και αριστερά της Δαδιάς (Έβρος).
Εδώ στην καταπράσινη ορεινή ζώνη της Ροδόπης και ειδικότερα στα πομακοχώρια της Ξάνθης τρέμει το φυλλοκάρδι των κατοίκων μην και ξεσπάσει φωτιά διότι δεν υπάρχει πυροσβεστικός σταθμός ! Ένα πάγιο αίτημα των μειονοτικών χωριών που επί δεκαετίες παραμένει ανεκπλήρωτο παρά τις προεκλογικές διαβεβαιώσεις.
Παίρνοντας τον δρόμο της επιστροφής και πριν απομακρυνθούμε από τα ελληνοβουλγαρικά σύνορα κάνουμε μια στάση στις Θέρμες με τα φημισμένα ιαματικά νερά που αναβλύζουν από το έδαφος αλλά παραμένουν ανεκμετάλλευτα. Παρατηρώ το μεγαλείο της φύσης και αναρωτιέμαι : «Δεν θα μπορούσε να γίνει εδώ μια ξενοδοχειακή μονάδα που θα μπορούσε να εκμεταλλευτεί την ιαματική πηγή».
Ο Νίκος με αποστομώνει : «Ήμουνα νιος και γέρασα. Το ακούω από μαθητής και έφτασα στα εξήντα…
– Πως και γιατί να έρθει ο επιχειρηματίας να επενδύσει εδώ πάνω όταν το οδικό δίκτυο είναι σε αυτή την κατάσταση ; Αν υπήρχε σύγχρονος δρόμος θα βοηθούσε και το άνοιγμα των συνόρων από Βουλγαρία καθώς η απόσταση είναι μικρότερη των δέκα χιλιομέτρων».
Κατηφορίζουμε προς τον Εχίνο, στα παλιά μας λημέρια. Ζητάω από τον Νίκο να περάσουμε από το “πέρασμα”, τον χωματόδρομο που χρησιμοποιούσαν οι Πομάκοι μέχρι το ´95 για να παρακάμψουν την μπάρα. Το σημείο “μηδέν” που εντόπισε ο Νίκος ως Ανθυπασπιστής το 1994 και ενημέρωσε τον στρατηγό Παραγιουδάκη. Ήταν η αρχή του τέλους της πτώσης της μπάρας…
Με κλειστά μάτια ο Νίκος με οδηγεί στην «Παρα-Εγνατία» μέσα από λαγκάδια και ποτάμια. Να όμως που εδώ μας περιμένει μια έκπληξη. Ένα τζιπ της Αστυνομίας να φυλάει καρτέρι στο πουθενά…
– Τι συμβαίνει Νίκο ; Εξακολουθεί να λειτουργεί η Παρα-Εγνατία ;
«Όχι αλλά κάτσε και θα δούμε τι θέλουν εδώ».
Σταματάμε και χαιρετάμε τα παιδιά . Τον Νίκο τον γνωρίζουν από την Ξάνθη , είναι εδώ με απόσπαση στο ΑΤ Εχίνου. Κάνουν περιπολία για μετανάστες ! Η πάλαι ποτέ “Παραεγναντία“ ζει και πάλι μέρες …δόξας. Την χρησιμοποιούν οι δουλέμποροι ως πέρασμα μεταναστών από Έβρο και Βουλγαρία προς Θεσσαλονίκη…
Τα ίδια και τα ίδια…
Τα ίδια Παντελάκη μου, τα ίδια Παντελή μου…
ieidiseis.gr
