Στην παραδοχή της αποτυχίας της κυβέρνησης στο φλέγον ζήτημα της διαχείρισης αποβλήτων και της ανακύκλωσης, το οποίο άλλωστε επιβεβαιώνεται και από τα αριθμητικά στοιχεία, προχώρησε ουσιαστικά ο γενικός γραμματέας Συντονισμού Διαχείρισης Αποβλήτων του υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας, Μανώλης Γραφάκος προαναγγέλλοντας την αλλαγή -για τρίτη φορά μέσα σε τέσσερα χρόνια- του νομοθετικού πλαισίου.
«Η ανακύκλωση είναι στάσιμη τα τελευταία χρόνια και ειδικά τα τελευταία πέντε χρόνια που η παρούσα κυβέρνηση έχει την ευθύνη, έχουμε και εμείς τις ευθύνες μας. Γνωρίζουμε όλοι τι έχει συμβεί, ασχέτως αν δεν το λέμε δημόσια. Όμως τώρα έχει έρθει η ώρα που δεν πάει άλλο», ανέφερε χαρακτηριστικά ο κ. Γραφάκος μιλώντας στη συνεδρίαση του Δ.Σ της Κεντρικής Ένωσης Δήμων Ελλάδας (ΚΕΔΕ).
Εκτός της στασιμότητας της ανακύκλωσης, ο ίδιος παραδέχτηκε ότι το σύστημα εγγυοδοσίας που προβλεπόταν για την επιστροφή φιαλών και οριζόταν αρχικά ότι θα εφαρμοστεί από τις αρχές του 2023, αλλά… ξεχάστηκε στο συρτάρι, στηριζόταν σε «μη υλοποιήσιμες διατάξεις».
Ο κ. Γραφάκος ξεδίπλωσε τη στρατηγική που θα προτείνει το νέο σχέδιο νόμου, το οποίο έχει ετοιμαστεί επιβεβαιώνοντας με τον τρόπο αυτό ότι κάθε υπουργός που θήτευσε στο συγκεκριμένο υπουργείο, προχωρά και στο δικό του νομοθετικό «πείραμα» αναφορικά με τη διαχείριση των αποβλήτων και την ανακύκλωση.
Στόχος του υπουργείου είναι το νέο νομοσχέδιο να ψηφιστεί το αργότερο τον Σεπτέμβριο, ενώ την προσεχή εβδομάδα η ηγεσία του υπουργείου θα παρουσιάσει τον οδικό χάρτη των προτεραιοτήτων της γι’ αυτό το θέμα έως το 2030.
Τι θα προβλέπει το νέο νομοσχέδιο
Το νομοσχέδιο μεταξύ άλλων προβλέπει:
την ενοποίηση των δύο συστημάτων ανακύκλωσης
ρεαλιστική οριοθέτηση του συστήματος εγγυοδοσίας, η εφαρμογή του οποίου μετατοπίζεται πλέον το 2025.
Ειδική χρηματοδοτική μέριμνα πέραν των προβλέψεων του ΕΣΠΑ για την ενίσχυση των μικρών ορεινών και νησιωτικών δήμων για τη συλλογή των ανακυκλώσιμων και των βιοαποβλήτων.
Την ανάληψη της ευθύνης για τη συλλογή από τους δήμους των ανακυκλώσιμων από τους ίδιους τους υπόχρεους παραγωγούς.
«Βούληση της κυβέρνησης, η οποία θα αποτυπωθεί με συγκεκριμένες μικρές αλλά ουσιαστικές παρεμβάσεις στο νομοσχέδιο, είναι τα συστήματα να συγκλίνουν. Επιθυμία μας είναι η κατάθεση νέου επιχειρησιακού σχεδίου στον Ελληνικό Οργανισμό Ανακύκλωσης (ΕΟΑΝ), το οποίο θα έχει τριπλάσιο προϋπολογισμό από αυτόν που έχει σήμερα η Ελληνική Εταιρία Αξιοποίησης Ανακύκλωσης (ΕΕΑΑ), στο διοικητικό συμβούλιο της οποίας μετέχουν και εκπρόσωποι των δήμων.
Αναλύοντας την αύξηση του προϋπολογισμού, ο κ. Γραφάκος τόνισε ότι μικρό τμήμα θα χρηματοδοτηθεί από τη μείωση της εισφοροδιαφυγής των παραγωγών συσκευασιών, ενώ τον Ιούλιο θα γίνει η συνένωση του ΕΜΠΑ με το ΓΕΜΗ και οι παραγωγοί θα πρέπει να δηλώνουν ότι είναι υπόχρεοι. Στόχος της αύξησης του προϋπολογισμού της ΕΕΑΑ είναι να καλυφθούν ζητήματα εξοπλισμού, αλλά και να αναλάβουν μέσω του επιχειρησιακού τους σχεδίου και το μεγαλύτερο κομμάτι της συλλογής.
Αλλαγές θα πρέπει να αναμένονται και για τον θεσμό του «πληρώνω όσο πετάω», για τον οποίο ο κ Γραφάκος είπε ότι «χάσαμε την ημερομηνία, αλλά οφείλουμε να δούμε πώς θα εφαρμοστεί το συντομότερο δυνατό». Πρότεινε η αρχή να γίνει από την εστίαση και τους μεγάλους παραγωγούς αποβλήτων και στη συνέχεια το μέτρο να επεκταθεί στους πολίτες.
Έως και σήμερα, πάντως, τα δεδομένα για την ανακύκλωση δεν είναι καλά. Η Ελλάδα ανακυκλώνει μόλις το 20% των αστικών αποβλήτων οδηγώντας σε ταφή το 78,4%, την ώρα μάλιστα που βάσει της ευρωπαϊκής νομοθεσίας θα πρέπει:
Έως το 2025 να ανακυκλώνεται το 55% των αστικών αποβλήτων και να έχει καθιερωθεί η χωριστή συλλογή επικίνδυνων αποβλήτων από τα νοικοκυριά και των κλωστουφαντουργικών προϊόντων.
Έως το 2030 να ανακυκλώνεται το 60% των αστικών αποβλήτων.
Έως το 2035 να ανακυκλώνεται το 65% των αστικών αποβλήτων και σε ταφή να οδηγείται λιγότερο από το 10% του συνόλου.
Την ίδια στιγμή, όπως επεσήμανε ο διευθύνων σύμβουλος της ΕΕΑΑ Γ. Ραζής, μόνο το 46% των επιχειρήσεων συμμετέχει στην ανακύκλωση, καθώς σχεδόν μία στις δύο συσκευασίες εισφοροδιαφεύγει. Η εισφοροδιαφυγή είναι σημαντικό πρόβλημα -όπως εξήγησε- καθώς υπάρχουν υπόχρεες επιχειρήσεις που δεν πληρώνουν, με το ποσό να φτάνει τα 25 εκ. ευρώ ετησίως.
Στόχος του υπουργείου, πάντως, όπως ανέφερε ο κ. Γραφάκος είναι να πάμε και σε άλλα ρεύματα συλλογής και συγκεκριμένα στα στρώματα, τα έπιπλα συμπεριλαμβανομένων των ξύλων, τα φάρμακα που λήγουν, τα γεωργικά πλαστικά, τα πλαστικά θερμοκηπίου και τα κλωστουφαντουργικά προϊόντα μέσω συνεργείων που θα στηθούν με τους υπόχρεους παραγωγούς.
Το… μπάχαλο με το σύστημα εγγυοδοσίας
Από… σαράντα κύματα έχει περάσει το σύστημα εγγυοδοσίας για τα μπουκάλια χωρίς όμως ποτέ να εφαρμοστεί για το σύνολο των κατηγοριών που αφορούσε. Ο κ. Γραφάκος τοποθέτησε πλέον την εφαρμογή του στο τέλος του 2025 προσθέτοντας ότι το νέο νομοσχέδιο θα προωθεί τη ρεαλιστική εφαρμογή και προαναγγέλλοντας την επιστροφή σε προϊσχύουσες διατάξεις: «Οι διατάξεις που ήδη υπάρχουν δεν είναι υλοποιήσιμες. Οι αλλαγές σχετίζονται με την ύπαρξη ενός ενιαίου πανελλαδικού συστήματος στη χώρα και όχι περισσότερων που προβλεπόταν από το θεσμικό πλαίσιο», ανέφερε χαρακτηριστικά.
Προσέθεσε ότι θα συσχετιστεί απολύτως με την εστίαση, ενώ θα αφορά τις συσκευασίες αλουμινίου και πλαστικού καθώς το γυαλί βγαίνει από την εξίσωση. Προανήγγειλε επίσης τη δημιουργία ενός μεγάλου δικτύου αποδοχής αυτών των υλικών που θα καλύψει το σύνολο της επικράτειας.
Υπενθυμίζεται ότι με τον νόμο Χατζηδάκη του 2020 το σύστημα επιστροφής εγγύησης προβλεπόταν να λειτουργεί από τις 5/1/2023 για τα πλαστικά μπουκάλια (αλλά και για μπουκάλια γυαλιού και αλουμινίου). Βάσει του συστήματος, ο καταναλωτής κατά την αγορά ενός προϊόντος σε πλαστικό μπουκάλι καταβάλλει ένα έξτρα τίμημα, το οποίο θα λαμβάνει πίσω όταν επιστρέφει το άδειο μπουκάλι σε σημεία επιστροφής. Όπως έχουν επισημάνει περιβαλλοντικές οργανώσεις, η διεθνής εμπειρία δείχνει πως αυτό το σύστημα είναι το πλέον κατάλληλο για να καταφέρει η χώρα να συλλέγει και να οδηγεί στην ανακύκλωση σχεδόν το σύνολο των 2-2,5 δισεκατομμυρίων πλαστικών μπουκαλιών που καταναλώνονται στην Ελλάδα σε ετήσια βάση.
Ωστόσο, το 2021 με έναν άλλο νόμο οι προβλέψεις άλλαξαν και ενώ ο νόμος 4736/2020 όριζε την ύπαρξη ενός ενιαίου πανελλαδικού συστήματος, με τον νόμο 4819/2021 καταργήθηκε αυτή η πρόβλεψη και άναψε το πράσινο φως για δημιουργία πολλών συστημάτων επιστροφής εγγύησης. Με άλλο νόμο του 2022 μετατέθηκε η έναρξη λειτουργίας για τον Ιούλιο του 2023, ημερομηνία που στη συνέχεια παρατάθηκε εκ νέου. Άλλωστε η Κοινή Υπουργική Απόφαση του πρώτου νόμου εκδόθηκε το καλοκαίρι του 2022 ορίζοντας μάλιστα με σχεδόν αυθαίρετο τρόπο εγγυοδοτικό αντίτιμο της τάξης των 0,10-0,15€ για κάθε φιάλη, τιμή που είχε χαρακτηριστεί πολύ χαμηλή σε σχέση με άλλες ευρωπαϊκές χώρες που έχουν εμπειρία στην εφαρμογή συστήματος εγγυοδοσίας (πχ. Γερμανία και Ολλανδία 0,25€).
Αρμοδιότητες στο υπουργείο για να αποφευχθούν πρόστιμα
Στο ίδιο σχέδιο νόμου, θα συμπεριληφθούν και ρυθμίσεις που θα δίνουν τη δυνατότητα στο υπουργείο άμεσων παρεμβάσεων στις περιπτώσεις όπου υπάρχει κίνδυνος για την προστασία του περιβάλλοντος και τη δημόσια υγεία ή επιβολής προστίμου από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο.
Ο κ. Γραφάκος ανέφερε μάλιστα την περίπτωση της Ζακύνθου, η οποία κινδυνεύει άμεσα με πρόστιμο «επειδή δεν έκλεισε χώρο υγειονομικής ταφής αποβλήτων εντός προστατευόμενης περιοχής Natura 2000. Ο χώρος υγειονομικής ταφής αποτελεί απειλή για τη δημόσια υγεία και το περιβάλλον και ρυπαίνει το τοπικό περιβάλλον. Μολονότι ο χώρος υγειονομικής ταφής δεν λειτουργεί εδώ και περισσότερα από πέντε έτη, πρέπει όχι μόνο να κλείσει, αλλά και να αποκατασταθεί, προκειμένου να υπάρξει συμμόρφωση με απόφαση του Δικαστηρίου του 2014», καθώς οι διάφορες καταληκτικές ημερομηνίες που είχε κοινοποιήσει η Ελλάδα στην Επιτροπή παρήλθαν χωρίς το ζήτημα να λήξει.
«Τρέχουμε να αποφύγουμε το πρόστιμο στη Ζάκυνθο. Θα είναι η πρώτη φορά εφόσον επιβληθεί που μπαίνει πρόστιμο μετά από 5 χρόνια που φτάσαμε από τα 65 στα 20 τα πρόστιμα, κι αυτό επειδή τώρα δεν μπορούν να συνεννοηθούν οι αδειοδοτικές υπηρεσίες. Σε τέτοιου είδους περιπτώσεις το υπουργείο θα αναλαμβάνει εξολοκλήρου την επίλυση αυτών των άμεσων υποθέσεων», ανέφερε ο κ. Γραφάκος.
Στο νέο σχέδιο νόμου θα προβλέπεται επίσης και η συνένωση των Φορέων Διαχείρισης Στερεών Αποβλήτων (ΦΟΔΣΑ) Θεσσαλίας, Δυτικής Ελλάδας και Βορείου Αιγαίου.
Το τέλος της ταφής
Σε ό,τι αφορά στο τέλος ταφής ο κ. Γραφάκος υπογράμμισε πως συμφωνεί απολύτως με την επιστροφή των χρημάτων στην Αυτοδιοίκηση, το οποίο αποτελεί πάγιο αίτημα των δημάρχων, λέγοντας χαρακτηριστικά: «Απολύτως αυτονόητο να γυρίσουν τα χρήματα στην Τοπική Αυτοδιοίκηση και να μοχλευτούν αν παραστεί ανάγκη. Απολύτως αυτονόητο ότι θα έρθουμε με πρωτόλεια πρόταση για διάλογο με την ΚΕΔΕ, ώστε να φτάσουμε στον τρόπο επιστροφής των χρημάτων».
