Πιστό αντίγραφο του πάλαι ποτέ ενοριακού ναού της Παναγίας της Παντοβασίλισσας στην Τρίγλια της Βιθυνίας είναι η Παντοβασίλισσα που βρίσκεται στο κέντρο της Ραφήνας· αφιερωμένος στο Γενέσιο της Θεοτόκου, πανηγυρίζει στις 8 Σεπτεμβρίου.
Βυζαντινού ρυθμού, αυτή η τρίκλιτη σταυροειδής βασιλική με τρούλο ξεχωρίζει για τα ωραία περιστύλια και το ψηλό καμπαναριό.
Το εξωτερικό της Παντοβασίλισσας στη Ραφήνα κατά τη φάση της ανέγερσης
Η εκκλησία χτίστηκε την πενταετία 1945-1950. Η πρώτη Θεία Λειτουργία έγινε την Κυριακή των Βαΐων του 1949 και τα εγκαίνια στις 9 Σεπτεμβρίου 1956 από τον μακαριστό μητροπολίτη Αττικής και Μεγαρίδος Ιάκωβο Βαβανάτσο.
Οι πρώτοι κάτοικοι της Ραφήνας ήταν πρόσφυγες από την Τρίγλια. Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή, το 1923 εγκαταστάθηκαν στη σημερινή περιοχή της Αττικής με τη βοήθεια του πλοιοκτήτη Φίλιππου Καβουνίδη. Μαζί, όπως και πάρα πολλοί άλλοι που προτίμησαν να αφήσουν πίσω προσωπικά αντικείμενα, μετέφεραν εκκλησιαστικά κειμήλια, όπως είναι η εικόνα της Αγίας Επίσκεψης που σήμερα φυλάσσεται στο Βυζαντινό Μουσείο Αθηνών.
Στο ναό που έφτιαξαν όμως τοποθέτησαν την εικόνα της Παναγίας της Παντοβασίλισσας – στην κυρά τους οι Τριγλιανοί είχαν εναποθέσει τις ελπίδες τους από τη στιγμή που πάτησαν στη νέα πατρίδα. Η εικόνα θεωρείται θαυματουργή. Πριν από τον ξεριζωμό κοσμούσε την περίφημη Σταυροπηγιακή Μονή Τρίγλιας που μετέπειτα έγινε ο ενοριακός ναός της Παντοβασίλισσας.
Έργο των πρώτων Μεταβυζαντινών Χρόνων (14ος-15ος αι.), στην μπροστινή πλευρά έχει την Παναγία «αριστεροκρατούσα» το Θείο Βρέφος, στον τύπο της Οδηγήτριας, ενδεδυμένη με ασημένιο σκαλιστό πουκάμισο. Στο πίσω μέρος έχει απεικονιστεί η Σταύρωση, σκηνή από την οποία λείπει η μορφή της Παναγίας (αμφιπρόσωπη εικόνα).
Δεύτερος προστάτης της ενορίας της Ραφήνας είναι ο εθνομάρτυρας Άγιος Χρυσόστομος Σμύρνης, ο οποίος τιμάται την Κυριακή πριν από του Σταυρού. Στο ναό φυλάσσεται το Ευαγγέλιο που κρατούσε στα χέρια του.
Επίσης, από τη Μικρά Ασία έχουν μεταφερθεί και άλλες εικόνες, όπως αυτή του Αγίου Χαραλάμπους –απεικονίζεται ένθρονος, με παραστάσεις από το μαρτύριό του–, καθώς και ιερά λείψανα και ιερά σκεύη.
Σε ό,τι αφορά τον ιστορικό ναό της Παντοβασίλισσας στην Τρίγλια, στην Προποντίδα στις όχθες της Θάλασσας του Μαρμαρά, αυτός σήμερα στέκει λαβωμένος από το χρόνο και τις φυσικές καταστροφές.
Στις 19 Ιανουαρίου 2022 ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος βρέθηκε εκεί και έψαλε το «Τη Υπερμάχω», ενώ τον Νοέμβριο του 2004 είχε τελέσει Θεία Λειτουργία για πρώτη φορά μετά το 1922.
Για τους Τούρκους είναι η Kemer Kilisesi, η εκκλησία με τις καμάρες. Πήρε το όνομά της από τις κυκλικές αντηρίδες που υπήρχαν γύρω από τα εξωτερικά τοιχώματα. Μόνο τα ερείπια σώζονται ανάμεσα σε χόρτα και δέντρα που ξεφυτρώνουν ανάμεσα από τις χαμένες πλάκες του πατώματος. Αγιογραφίες της Παλαιολογείου εποχής που αποσπασματικά ξεπροβάλλουν κάτω από επιχρίσματα που πέφτουν, ξεθωριάζουν και χάνονται.
Παρόλο που ο ναός της Παντοβασίλισσας (13ος αι.) μαζί με το ναό των Ταξιαρχών (10ος αι.) στη Σιγή αγοράστηκαν από τους ιδιώτες-ιδιοκτήτες τους πριν από χρόνια με τη συνδρομή του τότε μητροπολίτη Προύσης Ελπιδοφόρου, νυν Αρχιεπισκόπου Αμερικής, το Οικουμενικό Πατριαρχείο δεν μπορεί να προχωρήσει στην αναστήλωσή τους, καθώς απαιτείται έγκριση από το Ανώτατο Συμβούλιο Μνημείων του υπουργείου Πολιτισμού της Τουρκίας, όπως είχε γράψει το 2019 σε άρθρο του ο Νικόλαος Μαγγίνας.
