Η οδός Φιλίππου Καλογεροπούλου είναι ένας από τους τρεις κάθετους δρόμους που συνδέουν τη λεωφόρο Μαραθώνος με τον παραλιακό άξονα του Ματιού, την Ποσειδώνος. Ενα τυπικό μεσημέρι Σεπτεμβρίου, στον απόηχο ενός μακρόσυρτου «τέλους σεζόν», επικρατεί μια σχεδόν αφύσικη ησυχία που οφείλεται εν μέρει στην αραιή δόμηση της ευρύτερης περιοχής. Καθώς η Αμπελούπολη, όπως ονομάζεται το βόρειο άκρο του παραθεριστικού οικισμού, βρίσκεται σε μεγάλο βαθμό εκτός σχεδίου, πολλά από τα οικόπεδα είναι άχτιστα· άχτιστα και κάτι ακόμα: στη συντριπτική τους πλειονότητα δείχνουν εντελώς αποψιλωμένα από κάθε ίχνος πρασίνου. Πραγματικά κρανίου τόπος.
Γυμνά οικόπεδα
Το θέαμα είναι ταυτόχρονα εκθαμβωτικό και αποκαρδιωτικό. Διαδοχικές περιφραγμένες εκτάσεις εμφανώς «οργωμένες» από μηχανήματα βαρέος τύπου, bob cat και μπουλντόζες. Εξι χρόνια μετά την πυρκαγιά, θα περίμενε κανείς οργιώδη αναγέννηση της φύσης. Εξάλλου, το πυκνό πευκοδάσος που σκέπαζε το Μάτι ήταν άκαυτο για πολλά, πολλά χρόνια· γεγονός που προδίκαζε δυναμική ανάκαμψη της κάποτε πλούσιας βλάστησης. Αλλά δεν είναι αυτή η εικόνα. Η τραγωδία του 2018 έχει καλλιεργήσει μια επιθετική… πευκοφοβία, που οδηγεί πολλούς κατοίκους και παραθεριστές της περιοχής στα άκρα. Ακόμη και στα σπίτια που επιβίωσαν από τη μανία της φωτιάς οι κήποι είναι λιτοί και εμφατικά απαλλαγμένοι από την παρουσία των πεύκων που κάποτε έδιναν τον τόνο. Αντίθετα, σε λιγοστές ιδιοκτησίες που η φύση έχει αφεθεί να κάνει απερίσπαστη τη δουλειά της, τα νέα πεύκα ξεπερνούν τα δύο και τα τρία μέτρα. Αλλά είναι η εξαίρεση.
Το αποτέλεσμα της ανθρώπινης παρέμβασης γίνεται ακόμη πιο ευδιάκριτο όταν το αντικρίσεις από ψηλά και το αντιπαραβάλεις με εικόνες της ίδιας έκτασης πριν από τη φωτιά. Από το πυροφυλάκιο του Νέου Βουτζά συνειδητοποιείς το μέγεθος της μετάλλαξης ενός μέχρι πρόσφατα θαλλερού δασικού οικοσυστήματος, που όμως συνυπάρχει με έναν ανεπτυγμένο οικισμό με καθαρά, πλέον, περιαστικά ή και προαστιακά χαρακτηριστικά. Εκεί όπου κυριαρχούσε το πράσινο των μεγάλων πεύκων έχουν ανοίξει μεγάλες, διαμπερείς ουλές στην απόχρωση του σκούρου καφέ, «ξυρισμένες» επιφάνειες καλυμμένες με νοτισμένο χώμα από τις πρόσφατες βροχοπτώσεις. «Τα ίδια συμβαίνουν κι εδώ, στον Νέο Βουτζά», μου λέει εθελοντής δασοπυροσβέστης που κάνει βάρδια στο πυροφυλάκιο, «τις προάλλες, μπροστά στα μάτια μου, ένα γκρέιντερ ξερίζωνε όλη τη φυσική αναγέννηση από ένα οικόπεδο. Δεν τους ενόχλησε κανείς». Ισως γιατί μετά το 2018, καλοκαίρι με το καλοκαίρι, φωτιά με τη φωτιά (από το πυροφυλάκιο διακρίνονται τα ίχνη της πρόσφατης πυρκαγιάς στην Πεντέλη) διαμορφώνεται ένα κοινωνικό ρεύμα που ενοχοποιεί τα πεύκα για τις φωτιές που απειλούν τα σπίτια τους που είναι χτισμένα στο βουνό ή στο δάσος. Οπως μας λένε πολλοί κάτοικοι τόσο από το Μάτι όσο και από τον Νέο Βουτζά, στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και στα γκρουπ τοπικού χαρακτήρα μαίνεται ένας ιδιότυπος αλλά πολύ σκληρός «εμφύλιος» ανάμεσα σε όσους καταγγέλλουν τις αυθαιρεσίες και σε όσους τις υπερασπίζονται. Οι τελευταίοι καταλογίζουν στους πρώτους ότι «δεν έβαλαν μυαλό» μετά την τραγωδία του 2018. «Δεν βλέπουν ότι με τα πεύκα θα καιγόμαστε ξανά και ξανά;», αναρωτιούνται σε πυρετώδεις αναρτήσεις.
«Δεν μπορούμε να βάλουμε από έναν αστυνομικό ή δημοτικό υπάλληλο δίπλα σε κάθε οικόπεδο», λέει στην «Κ» ο δήμαρχος Μαραθώνα Στέργιος Τσίρκας, ο οποίος παραδέχεται ότι πολλοί ιδιοκτήτες σε Μάτι και Νέο Βουτζά «πατούν» πάνω στην εγκύκλιο του υπουργείου Κλιματικής Αλλαγής και Προστασίας του Πολίτη για τον καθαρισμό των αδόμητων οικοπέδων, την ερμηνεύουν κατά το δοκούν και στο τέλος δεν αφήνουν τίποτα όρθιο. Το φαινόμενο προσπάθησαν να μεταφέρουν με επιστολή τους πριν από λίγους μήνες στον πρωθυπουργό Κυριάκο Μητσοτάκη μέλη των εξωραϊστικών συλλόγων «Μάτι» και Νέου Βουτζά «Η Πρόοδος»: «Απευθυνόμαστε σε εσάς για να σταματήσετε το έγκλημα, το οποίο συντελείται στις πυρόπληκτες περιοχές της Αττικής, όπου αρχίζουν, δειλά-δειλά, να αναφύονται νέα δεντράκια. Η πλειοψηφία των ιδιοκτητών, υπό τον φόβο της επιβολής υψηλών προστίμων, επιδίδεται σε μια άνευ προηγουμένου καταστροφή της αυτοφυούς βλάστησης και της πανίδας. Δεν περιορίζονται στην αποψίλωση των ξερών χόρτων, κλαδιών ή δένδρων που βρίσκονται πολύ κοντά στα σπίτια, αλλά εξαφανίζουν πόες, σχίνα, αγριελιές και πευκάκια, χρησιμοποιώντας μηχανήματα βαρέος τύπου».
«Τις προάλλες, μπροστά στα μάτια μου, ένα γκρέιντερ ξερίζωνε όλη τη φυσική αναγέννηση από ένα οικόπεδο», αναφέρει μιλώντας στην «Κ» εθελοντής δασοπυροσβέστης από τον Νέο Βουτζά.
Εκχέρσωση
Φυσική αναγέννηση κατέστρεψε, πάντως, και το ίδιο το κράτος, με αφορμή την αξιοποίηση γενναιόδωρης δωρεάς της Κυπριακής Δημοκρατίας, μέρος της οποίας αξιοποιείται για τη διαμόρφωση πάρκου αναψυχής αστικού τύπου σε έκταση 130 στρεμμάτων στον χώρο των παλιών κατασκηνώσεων του ΝΑΤ. Η περιοχή είναι χαρακτηρισμένη δασική και πριν από την πυρκαγιά ήταν γεμάτη με μεγάλα ψηλά δέντρα και άλλα δασικά είδη. Μετά την πυρκαγιά παρατηρήθηκε, όπως ήταν αναμενόμενο, πλούσια αναγέννηση των δασικών ειδών και επαναφορά σε αυτήν μικρών ζώων (χελώνες, σκαντζόχοιροι, πουλιά κ.ά.). Ολα αυτά μέχρι τον Νοέμβριο του 2022, όταν με αφορμή την εγκατάσταση του εργοταξίου εκχερσώθηκε μεγάλο μέρος της αναγεννημένης έκτασης. Οταν κάτοικοι της περιοχής διαμαρτυρήθηκαν στον δασάρχη, στην προϊσταμένη της Διεύθυνσης Αναδασώσεων και στο υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας, έλαβαν τη διαβεβαίωση ότι υπάρχει μελέτη και ότι θα τοποθετηθούν μεγάλα δέντρα. Η γενική γραμματέας του τοπικού εξωραϊστικού συλλόγου, Μαρία Μήλα, ήταν μία από αυτούς που διαμαρτυρήθηκαν. Αναρωτιέται: «Ξηλώσαμε το δάσος που αναδυόταν φυσικά για να μπουν μεγάλα δένδρα; Οι ίδιοι δασολόγοι δεν μας λένε ότι το δάσος που καίγεται για πρώτη φορά απαγορεύεται να αναδασωθεί τεχνητά; Τι τους εμπόδιζε να προσθέσουν άλλα, λιγότερο ευάλωτα στη φωτιά δέντρα στην πλούσια προσαρμοσμένη αυτοφυή βλάστηση;».
Η αλήθεια είναι ότι παρά τη φύτευση 3.000 δέντρων (ανάμεσά τους και πεύκα), το υπό κατασκευήν πάρκο δείχνει για την ώρα άχαρο και ελάχιστα πράσινο. Ο δήμαρχος Μαραθώνα Στέργιος Τσίρκας μας ζητάει να κάνουμε υπομονή. «Οι φυτεύσεις πήγαν πολύ καλά, το ποσοστό επιβίωσης ξεπέρασε το 90% παρά τις πολύ δύσκολες κλιματικές συνθήκες του φετινού καλοκαιριού και σύντομα τοποθετείται σύστημα αυτόματου ποτίσματος». Παραδέχεται ότι «θυσιάστηκε» σημαντικό μέρος της πλούσιας φυσικής αναγέννησης των πρώτων ετών. Πάντως, κάτοικοι του Ματιού με κατάθεση ασφαλιστικών μέτρων πέτυχαν να σταματήσουν την κατασκευή αθλητικών εγκαταστάσεων μεγάλης κλίμακας (γήπεδα τένις, βόλεϊ, 5×5). Από την πλευρά τους ανώτερα στελέχη της Γενικής Διεύθυνσης Δασών σημειώνουν ότι στόχος της δημιουργίας του πάρκου ήταν η διαμόρφωση ενός μεικτού οικοσυστήματος που θα συνάδει με τις αναθεωρημένες οδηγίες για τους χώρους πρασίνου σε περιαστικές περιοχές που θεωρούνται πιο εκτεθειμένες σε δασικές πυρκαγιές.
Νέο δασικό «μείγμα»
«Σίγουρα δεν πρέπει να δαιμονοποιούμε το πεύκο, αλλά όχι και να το αφήνουμε να αναπτύσσεται μονοδιάστατα. Προσβλέπουμε σε μεικτά δάση κωνοφόρων και πλατυφύλλων, ειδικά στις ευάλωτες περιαστικές περιοχές». Πολύ πιο προβληματική είναι η επίσης καμένη δασική έκταση στο τρίγωνο που σχηματίζουν η λεωφόρος Μαραθώνος, η οδός Αιγαίου και το παρακείμενο στρατόπεδο, στα όρια με τον Αγιο Ανδρέα, που μετά την πυρκαγιά έγινε παράνομος χώρος εναπόθεσης αδρανών υλικών και μερικά μικρά πευκάκια προσπαθούν να επιβιώσουν ανάμεσα σε χωμάτινους όγκους και μπάζα. Αν η παρέμβαση σε οικοσυστήματα που εφάπτονται με οικισμούς βγάζει νόημα, τι να πει κανείς γι’ αυτήν τη θλιβερή πολιτική εγκατάλειψης και αποποίησης ευθυνών από όλους τους δημόσιους φορείς για ένα κομμάτι ατόφιο δάσος που έχει όλες τις προϋποθέσεις να ανακάμψει, αλλά αφήνεται να ρημάξει;
Πριν φύγω από το Μάτι συναντώ επώνυμο δασολόγο και περιβαλλοντολόγο, με ακτιβιστικό παρελθόν, που δυστυχώς θέλει να κρατήσει την ανωνυμία του. Μου λέει ότι θλίβεται κι αυτός με τα ανασκολοπισμένα οικόπεδα και με τη δαιμονοποίηση των πεύκων που στερείται «κάθε επιστημονικής λογικής». Ωστόσο, προχωράει σε παραδοχές που μου κάνουν εντύπωση. «Το Μάτι είναι οικισμός, επομένως δεν μπορούμε να το αντιμετωπίζουμε πλέον σαν κανονικό δάσος. Για τις μεικτές ζώνες, στο όριο δάσους και οικισμού, οφείλουμε να έχουμε μια διαφορετική προσέγγιση. Σίγουρα ο κανονισμός αντιπυρικής προστασίας για τα οικόπεδα χρειάζεται βελτιώσεις για να μη βλέπουμε τις αυθαιρεσίες που βλέπουμε εδώ, αλλά αν είχα να διαλέξω ανάμεσα στο Μάτι-δάσος και στο Μάτι με ένα λιγότερο πυκνό οικοσύστημα θα διάλεγα το δεύτερο. Επομένως, πάμε για μια διαχείριση με περισσότερο κηποτεχνικούς όρους. Προτιμώ δηλαδή οι δυνάμεις και οι πόροι να πάνε στο πραγματικό δάσος, που είναι η Πεντέλη, και το Μάτι να εξελιχθεί ως μια εν δυνάμει αντιπυρική ζώνη που θα εμποδίσει τη φωτιά να φτάσει στο πραγματικό δάσος».
